Tentoonstelling: Gaël Turine – “De Muur en de Angst” @ Botanique

3 meter hoog, 3200 kilometer lang, om de 3 kilometer een wachttoren, 70.000 bewakers. Zoveel baksteen, prikkeldraad en munitie scheiden twee van de meest overbevolkte landen ter wereld: India en Bangladesh. De Indiase overheid gaf het bevel voor de bouw van deze muur van angst in 1993 om economische migratie uit Bangladesh met harde hand stop te zetten.

Op tien jaar tijd is een scheidingslijn opgetrokken die aan velen het leven gekost heeft. Hoewel Bangladeshis dezelfde taal spreken als Indiërs uit de grensprovincie West-Bengal zijn ze niet meer welkom aan de grensovergang, een plek die getransformeerd is naar een woest niemandsland dat op geen enkele stafkaart meer voorkomt. Omgekeerd geldt hetzelfde, hoewel meer inwoners van Bangladesh de overtocht wagen vanwege hun rampzalige economische status. De klimaatrampen waar het deltaland aan onderhevig is, verergert de situatie. Talloze minderbedeelden aan beide kanten van de grens, met Bangladeshis in de ruime meerderheid, riskeren hun lijf en leden om smokkelwaar vervoerd te krijgen. Het is zoeken naar het minste kwaad: zonder inkomsten komen de families immers niet rond.

Gewapend met een camera in plaats van met een geweer klaagt Turine de situatie aan. Hij geeft een gezicht aan de families die alles riskeren te verliezen. “Het officiële gemiddelde bedraagt één dode om de vijf dagen,” zo getuigt hij. Andere bronnen spreken van één om de vier dagen. Ultieme boosdoener van dienst is de grootste grenswacht ter wereld, het BSF: de Indiase Border Security Force, ruim 200.000 man sterk waarvan 70.000 manschappen aan de grens gestationeerd, heeft het bevel om met scherp te schieten als ze illegale activiteit opmerken. Institutioneel geweld op zijn wreedst.

Vaak wordt smokkelwaar gedragen door vrouwen en kinderen. Het meest schrijnende verhaal op de tentoonstelling doet het relaas van de veertienjarig Felani, die met haar vader de oversteek maakte op weg naar haar huwelijk. Hun thuis was India, een economische keuze die haar Bangladeshi vader gemaakt had toen er nog geen sprake was van een muur. Wat niet wilde zeggen dat het meisje zomaar met iedereen kon trouwen: zij zou uitgehuwelijkt worden aan de andere kant van de grens.

Het noodlot, onder de vorm van een kogelregen van het BSF, besliste daar anders over. Zij werd geraakt, haar vader gedwongen om machteloos toe te kijken hoe zijn dochter doodbloedde. Na haar pijnlijke dood werd Felani als een hond weggesleept. In het grensgebied tussen India en Bangladesh dekt “barbaars” de lading niet.

Ondanks de horror weet Turine dit verhaal op een zeer sobere manier in beeld te brengen. Naast confrontatie en provocatie, brengen zwart-witfoto’s ook troost. Het uitgemergelde lichaam van een vader in traditionele lungi toont op de foto de krantenknipsels die de familie heeft kunnen verzamelen. De meedogenloze moord op Felani heeft heel wat opschudding teweeggebracht. Helaas niet genoeg om de straffeloosheid te doen ophouden.

Zowel de Indiase als de Bangladeshi regering zwijgen de muur liever dood. Turine geeft aan dat dit wellicht de reden is waarom deze frontlinie tussen deze twee verpauperde landen, het een economisch welvarender dan het ander, weinig bekendheid geniet bij de internationale pers. Regionale grootmacht India, de “grootste democratie ter wereld”, smoort getuigenissen in de kiem dankzij hun propagandapolitiek. Turine verklaart: “Men praat liever over de Dalai Lama dan over de gruweldaden waar het Indiase leger zich schuldig aan maakt”. Human Rights Watch spreekt van meer dan duizend slachtoffers, een dodental dat dus elke vijf (of was het vier?) dagen oploopt.

Geëngageerde fotografie zal het tij niet snel doen keren. Toch neemt Gaël Turine een duidelijk politiek standpunt in. Zijn fotografie leert ons dat we op zoek moeten gaan naar de verhalen die niemand wil horen of zien. De expo die nog tot en met 19 oktober in de Botanique loopt, gaat gepaard met een aantal sensibiliserende en enthousiasmerende initiatieven. Zo sloeg Turine de handen in elkaar met Michel Foucher, professor geologie aan de Universiteit van Lyon, en Philippe Hensmans van Amnesty International voor een conferentie over Grenzen in de Wereld, die doorging op 8 oktober. De combinatie van zijn getuigenis en een geopolitieke lezing over de impact van scheidingslijnen, brengen een misselijkmakende realiteit aan het licht: onze zogezegde “open”, “geglobaliseerde” wereld wordt gekenmerkt door maar liefst zestig (!) van dat soort muren.

Zoals Prof. Foucher het zo mooi zegt, is Gaël Turine er wonderwel in geslaagd zowel les banalités als les brutalités van het grensconflict tussen Bangladesh en India in beeld te brengen. De projecten van Turine blijven nooit aan de oppervlakte. De foto’s die hij tentoonstelt, zijn niet altijd de makkelijkste beelden om op te nemen. Ze bieden wel een uniek perspectief op een tot nog toe onbekende wereld, een verruimende blik die een eerste schakel kan zijn in een (broodnodig) bewustmakingsproces.

Conflicten moeten eerst een plaats krijgen op de internationale agenda eer zij globaal aangepakt kunnen worden. Een foto als getuigenis zal geen mirakels verrichten. Het debat dat het kan aanzwengelen misschien wel.